Dziedziczenie długów – jak uniknąć spłaty zadłużenia?

Śmierć bliskiej osoby to dla każdego z nas ciężki okres. Ostatnią rzeczą w tym czasie, o której chcielibyśmy się dowiedzieć, to że zostaliśmy z długami po zmarłym, które musimy spłacić. Często dług spadkowy to zobowiązanie do zapłaty sporych sum –  1000 zł, 5000 zł, a nawet 20 000 zł. Zastanawiasz się kto dziedziczy długi po zmarłym? Myślisz: jeśli to na mnie miałby przejść obowiązek spłaty długów – czy mogę zrzec się spadku? O tym wszystkim dowiesz się z poniższego wpisu.

Dziedziczenie długów ustawowe

Jeśli osoba zmarła nie spisała testamentu lub wszyscy spadkobiercy testamentowi go odrzucili, następuje dziedziczenie ustawowe. W takiej sytuacji kolejność dziedziczenia (w tym długu) regulują przepisy kodeksu cywilnego.. Spadkobiercy dzielą się na kilka, następujących po sobie grup. Jeśli ktoś z grupy wyższej odrzuci spadek, do dziedziczenia uprawnione będą osoby z kolejnej, niższej grupy. Dziedziczenie spadku następuje w poniższej kolejności:

1. Mąż lub żona spadkodawcy i  dzieci spadkodawcy – wszystkie te osoby dziedziczą spadek w równych częściach, z jednym zastrzeżeniem: małżonek nie może dostać mniej niż ¼ spadku. Dzieci nieślubne również zaliczają się do pierwszej grupy spadkowej.
2. Wnuki – Jeśli któreś z dzieci spadkodawcy zmarło przed spadkodawcą, udział w spadku, który przypadałby temu dziecku, dziedziczą w równych częściach jego dzieci (czyli wnuki spadkodawcy)
3. Mąż lub żona spadkodawcy oraz mama i tata spadkodawcy – jeśli osoba zmarła nie miała dzieci lub jeśli dzieci nie dożyły otwarcia spadku (tj. zmarły przed spadkodawcą) to spadek dziedziczą: w połowie małżonek, a rodzice spadkodawcy po 1/4.
4. Mama i tata spadkodawcy – jeśli osoba zmarła nie miała dzieci lub jeśli dzieci nie dożyły otwarcia spadku (tj. zmarły przed spadkodawcą) oraz jeśli nie miała małżonka lub małżonek nie dożył otwarcia spadku, to spadek dziedziczą rodzice spadkodawcy w równych częściach.
5. Brat lub siostra – w przypadku kiedy któryś z rodziców spadkodawcy nie żyje, przypadający mu udział przechodzi on na rodzeństwo spadkodawcy (w równych częściach).
6. Bratanek lub siostrzenica spadkodawcy – dzieci rodzeństwa osoby zmarłej mogą odziedziczyć spadek jeśli ich ojciec lub mama (rodzeństwo spadkodawcy) nie dożyli otwarcia spadku.
7. Małżonek i rodzic spadkodawcy w częściach równych – jeśli jeden z rodziców spadkodawcy zmarł przed spadkodawcą, podobnie jak jego rodzeństwo (lub spadkodawca nie miał rodzeństwa), a dodatkowo rodzeństwo spadkodawcy nie miało dzieci, całość spadku, po połowie, dziedziczą małżonek spadkodawcy i jego rodzic.
8. Małżonek spadkodawcy – jeśli dzieci spadkodawcy zmarły przed spadkodawcą (lub nie miał on dzieci), podobnie jak jego rodzice, rodzeństwo (lub nie miał rodzeństwa) i dzieci rodzeństwa (lub rodzeństwo nie miało dzieci), całość spadku przypada małżonkowi zmarłego.
9. Babcia i dziadek spadkodawcy – w przypadku kiedy osoba zmarła nie miała małżonka (lub zmarł on przed spadkodawcą), dzieci (lub zmarły one przed spadkodawcą), rodzeństwa (lub zmarło przed spadkodawcą, nie pozostawiając dzieci) to spadek wędruje do dziadków. Wartość spadku dzielona jest na czworo dziadków i każdy z osobna otrzymuje ¼.
10. Państwo – jeśli wszyscy zrzekli się spadku, całość (wraz z długami) przechodzi na rzecz Skarbu Państwa.

Dziedziczenie długów testamentowych

Wiele osób spisuje testament, aby po ich śmierci wszystko co posiadały, odziedziczyła osoba (lub osoby) wskazana w tym dokumencie. Najczęściej są to najbliżsi zmarłego (dzieci lub wnuki). Dzięki testamentowi, można swobodnie rozporządzać swoim majątkiem na wypadek śmierci – jeśli został sporządzony testament to w pierwszej kolejności do dziedziczenia są powołane osoby wskazane w testamencie, a nie osoby wskazane w przepisach kodeksu cywilnego, regulujących kolejność dziedziczenia. Należy pamiętać, że osoba która wymieniona jest w testamencie ma dwa wyjścia: albo przyjąć spadek, albo też go odrzucić. Przyjmując spadek można to zrobić na dwa sposoby: wprost lub z dobrodziejstwem inwentarza. Jeśli ktoś decyduje się przyjąć spadek wprost to przejmuje również pełną odpowiedzialność za długi zmarłego.  Z kolei przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza jest lepszym rozwiązaniem w przypadku, gdy nie jest się pewnym, co do wysokości długów zmarłego. Takie przyjęcie spadku powoduje, że odpowiada się za długi zmarłego tylko do wysokości dziedziczonego majątku.

Czy zmarły posiadał długi?

Coraz częściej spotykamy się z tym, że po pewnym czasie od pogrzebu bliskiej nam osoby, dostajemy pisma z banku o niespłaconym kredycie lub pożyczce. W takim momencie próbujemy dowiadywać się jak powstał dług i dlaczego akurat my mielibyśmy go spłacić. Zadłużenie nie musi dotyczyć zobowiązań zaciąganych w instytucjach bankowych lub parabankowych, może to również być: niezapłacony rachunek za prąd, gaz, wodę.

Problematyczna jest również sytuacja, kiedy zmarły prowadził firmę i nie zostały zapłacone faktury. Dlatego w każdym przypadku przed przyjęciem spadku warto dowiedzieć się, czy zmarły posiadał długi. Możemy tego dokonać na parę sposobów:

• zapytać rodzinę lub znajomych zmarłego (najlepiej dowiedzieć się od najbliższego otoczenia zmarłego o tym, czy posiadał jakieś kredyty, pożyczki lub niezapłacone rachunki, które należy uregulować);
• przejrzeć dokumenty na własną rękę (możemy również sami przejrzeć rachunki i dokumenty zmarłego, aby dowiedzieć się czy nie ma żadnych długów);

Ostatnią możliwością, jest skierowanie pisma do baz dłużników – BIK, BIG oraz KRD. Opisujemy w nim sytuację spadkową, dołączając odpis aktu zgonu i informację o toczącym się przed sądem postępowaniu spadkowym (lub o powołaniu do spadku w testamencie) wraz z prośbą o uzyskanie odpowiedzi ile aktywnych pożyczek, czy kredytów miała zmarła osoba. Trzeba jednak podkreślić, że uzyskanie informacji w ten sposób jest trudne, gdyż możemy dostać odpowiedź odmowną, z adnotacją, że tylko osoba, która już przyjęła spadek jest uprawniona do uzyskania wszystkich niezbędnych informacji dotyczących historii kredytowej zmarłego.

Jak uniknąć dziedziczenia długów?

Wysokość długów jest często niemożliwa do ustalenia przed przyjęciem spadku. Dlatego warto upewnić się, że wysokość długów odziedziczonych po zmarłym, nie będzie przewyższać wartości całego majątku, jaki otrzymamy w ramach spadku. Istnieje parę sposobów na to, by ograniczyć swoją odpowiedzialność za długi spadkowe – wszystkie z nich są opisane poniżej.

Odrzucenie spadku – jak to zrobić?

Najważniejszą rzeczą, o której trzeba pamiętać jest termin na podjęcie decyzji, czy spadek przyjmujesz, czy odrzucasz. Masz 6 miesięcy na odrzucenie spadku (lub jego przyjęcie), licząc od daty śmierci zmarłego. Aby  to zrobić trzeba udać się do właściwego sądu rejonowego lub do notariusza. Jeśli złożysz oświadczenie o odrzuceniu spadku, to Twoje prawo do udziału w spadku przejdzie na osoby uprawnione do dziedziczenia w dalszej kolejności. Dokumenty, jakie są konieczne, aby odrzucić spadek to: twoje dane osobowe, informacja o spadkobiercach, którzy dziedziczą w dalszej kolejności po Tobie, skrócony odpis aktu zgonu osoby zmarłej. Aby uzyskać odpisu aktu zgonu, należy udać się do dowolnego Urzędu Stanu Cywilnego. 

Jak już wspomnieliśmy, sposobem na ograniczenie swojej odpowiedzialności za długi zmarłego, jest przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza. Oznacza to, że będziesz zobowiązany do uregulowania długów zmarłego tylko do wysokości majątku, jaki otrzymasz w ramach spadku. Jeśli więc przyjmiesz spadek z dobrodziejstwem inwentarza, to nawet jeśli długi za niespłacone przez zmarłego pożyczki czy kredyty będą bardzo wysokie (znacznie wyższe, niż wartość przypadającego Ci udziału w majątku spadkowym), to w rzeczywistości nie będziesz musiał nic płacić. 

Przykładowo: Jeśli przyjmiesz spadek z dobrodziejstwem inwentarza i w ramach przypadającego Ci w spadku udziału otrzymasz samochód, komputer i dom warte razem 150 000 zł oraz zadłużenie o łącznej wysokości 200 000 zł, to będziesz miał obowiązek uregulować  długi zmarłego tylko do wysokości aktywów, czyli tylko do wysokości 150 000 zł.

Jeśli osobą, która dziedziczy dług jest osoba niepełnoletnia, to zgodnie z przepisami zawsze mamy do czynienia z dziedziczeniem z dobrodziejstwem inwentarza. Niepełnoletni może również odrzucić spadek, niezależnie od tego, jaką wartość miałby przypadający mu udział. Wówczas w jego imieniu działa opiekun prawny. Odrzucenie spadku w imieniu małoletniego jest traktowane jako czynność przekraczająca zwykły zarząd, dlatego trzeba najpierw udać się do sądu rodzinnego, który wyda zgodę na takie działanie opiekuna. Następnie, przed notariuszem lub sądem, składa się oświadczenie o odrzuceniu spadku. 

Czy istnieje jakieś rozwiązanie, pozwalające na zrzeknięcie się długów przed śmiercią osoby zadłużonej? Jedyną możliwością jest zawarcie umowy o zrzeczenie się dziedziczenia. Problem polega jednak na tym, że do jej podpisania potrzebne są dwie strony tej umowy, tj. my jako przyszli spadkobiercy ustawowi i przyszły spadkodawca. Trzeba jednak pamiętać, że w praktyce skontaktowanie się z przyszłym spadkodawcą, często okazuje się niemożliwe. Szczególnie wtedy, gdy np. jest to rodzic nieutrzymujący kontaktu z dziećmi, niewywiązujący się z płacenia alimentów.

Kiedy przedawnia się dług po zmarłym?

Każdy dług ma swój ,,termin ważności”, po upływie którego już nie trzeba go spłacać. Jedne zobowiązania przedawniają się po roku, zaś inne po wielu latach. Warto wiedzieć, kiedy przedawnia się dług po zmarłym, ponieważ odziedziczenie długów wiąże się z ryzykiem uszczuplenia naszego majątku. W artykule kiedy przedawnia się dług, można przeczytać że długi spadkowe przedawniają się po 6 latach, o ile w tym czasie wierzyciel nie podejmie żadnych działań, żeby odzyskać swoje pieniądze. 

Dziedziczenie długów po spadkobiercy może pociągać za sobą wiele negatywnych konsekwencji, dlatego warto wiedzieć na co trzeba uważać i ile mamy czasu na odrzucenie spadku.