Czy można cofnąć darowiznę?

Mogłoby się wydawać, że cofnięcie darowizny nie jest możliwe do zrealizowania w świetle prawa. Sam temat wywołuje u sporej liczby osób wiele wątpliwości i kontrowersji. Należy jednak pamiętać o tym, że to, kiedy można cofnąć darowiznę, reguluje Kodeks cywilny w ściśle określonych przypadkach. Co warto wiedzieć o tym zagadnieniu? Kiedy możemy liczyć na tego typu rozwiązanie? Sprawdź najważniejsze informacje o tym, jak można cofnąć darowiznę i kiedy jest to możliwe. 

Czym jest darowizna?

Zanim dowiesz się, jak cofnąć darowiznę, dobrze jest zapoznać się z tym, czym ona w ogóle jest. Darowizna to umowa, według której darczyńca zobowiązuje się dokonać świadczenia na rzecz konkretnego obdarowanego. Co ważne, robi to kosztem swojego majątku. Cofnięcie umowy darowizny jest o tyle istotną kwestią, że jest to umowa sporządzona zazwyczaj w formie aktu notarialnego.

Ile kosztuje darowizna?

Zanim przejdziemy do tego czy darowiznę domu można cofnąć, należy wyjaśnić, jak wygląda kwestia opłat na rzecz skarbu państwa. Co do zasady darowizna podlega opodatkowaniu, istnieje jednak kilka progów podatkowych z tym związanych. Tu też w każdej z tych grup są różne kwoty wolne od podatku. Inaczej mówiąc, do określonej kwoty (pieniężnej lub wartości przekazanej rzeczy) nie płacisz podatku, a powyżej tego obowiązuje określona stawka podatkowa. 

Wyróżnia się trzy główne grupy podatkowe:

1. Pierwsza grupa podatkowa: małżonkowie, zstępni, wstępni, zięć, pasierb, synowa, rodzeństwo, ojczym, macocha oraz teściowie – od października 2022 roku kwota wolna od podatku wynosi 10 434 zł.
2. Druga grupa podatkowa: zstępni rodzeństwa, rodzeństwo rodziców, małżonkowie rodzeństwa, zstępni i małżonkowie pasierbów, rodzeństwo małżonków, małżonkowie innych zstępnych oraz małżonkowie rodzeństwa małżonków – kwota wolna od podatku wynosi 7878 zł.
3. Trzecia grupa podatkowa: wszyscy inni obdarowani darowizną – kwota wolna od podatku wynosi 5308 zł.

W tym miejscu jednak należy zaznaczyć dwie kwestie. Po pierwsze, obdarowanie poniżej kwoty wolnej nie podlega opodatkowaniu, więc nie trzeba tego zgłaszać urzędowi skarbowemu (po przekroczeniu jest to jednak konieczne). Po drugie, kwota wolna nie dotyczy jednego roku, ale pięciu ostatnich lat od jednego darczyńcy. 

Podatek od darowizny – czy grupa 0 jest zwolniona?

Istnieje też tzw., grupa 0, w której  praktyce umieszcza się całą grupę 1. W tej grupie zerowej jest umieszczona również darowizna od rodziców. Tu podatku od darowizny się nie płaci, o ile w ciągu sześciu miesięcy zgłosisz do właściwego naczelnika urzędu skarbowego formularz SD-Z2. Po niedotrzymaniu tego terminu trzeba zapłacić normalny podatek.

Ile wynosi podatek od darowizny?

Ile wynosi podatek od darowizny? To również jest zależne od konkretnej grupy, w której znajduje się obdarowany. 

Dla pierwszej grupy, w przypadku nadwyżki od 11 128 zł liczy się 3%. Powyżej 11 128 zł do 22 256 zł jest to kwota 333 zł 90 groszy oraz 5% nadwyżki. Z kolei dla darowizny powyżej 20 556 zł jest to kwota 890 zł 30 gr oraz 7% od nadwyżki.

Z kolei grupa druga podatkowa do kwoty 11 128 zł jest objęta 7% podatkiem. Dla kwoty od 11 128 zł do 22 256 zł jest to kwota 779 zł i 9% od nadwyżki ponad 11 128 zł. Z kolei dla nadwyżki ponad 22 256 zł jest to 1780 zł 60 gr podatku oraz 12% od nadwyżki ponad 22 256 zł.

Zdecydowanie wyższe podatki płaci III grupa, w której powyżej 11 128 zł płaci się 12% podatku. W przedziale od 11 128 zł do 22 256 zł jest to 1335 zł 40 gr oraz 16% od kwoty powyżej 11 128 zł. Najwyższa stawka jest od nadwyżki ponad 22 256 zł – wtedy płaci się podatek w wysokości 3 115 zł 90 groszy oraz 20% od kwoty powyżej 22 256 zł. 

Czy bez aktu notarialnego można cofnąć darowiznę?

Kodeks cywilny, a dokładnie art. 890 wyjaśnia, że akt notarialny nie jest niezbędny, aby doszło do ważności darowizny. Ta staje się ważna w momencie, gdy przyrzeczone świadczenie zostanie spełnione. Mowa tu m.in. o darowiźnie gotówki. Należy jednak pamiętać, że nie jest to możliwe w przypadku darowania nieruchomości – tu konieczne jest sporządzenie aktu notarialnego. Co więcej, sama darowizna jest czynnością bezpłatną (nie licząc ewentualnego opodatkowania). Darczyńca w treści umowy może jednak wyrazić warunki niezbędne do jego spełnienia.

Czy można cofnąć darowiznę?

Co do zasady to, czy można cofnąć akt darowizny, reguluje również kodeks cywilny. W art. 902 można jednak znaleźć informacje o tym, kiedy nie można cofnąć darowizny. Jest to niemożliwe wtedy, gdy darowizna czyni zadość tzw. obowiązkowi, który ma wynikać z zasad współżycia społecznego.

Wyszczególnia się jednak dwie sytuacje, w których darowizna cofnięcie ma dopuszczone.

Pierwsza przesłanka cofnięcia darowizny

Podstawową sytuacją, w której możemy się zastanawiać nad tym jak można cofnąć darowiznę, jest ten moment, gdy u darczyńcy dojdzie do znacznego pogorszenia się sytuacji majątkowej. Tu istotne jest to, że pod warunkiem niewykonania darowizny może dojść do zachowania odpowiedniej sytuacji majątkowej. Mówimy o sytuacji, w której jeszcze nie doszło do realizacji umowy darowizny. W takim przypadku, gdy zastanawiamy się, w jakim czasie można cofnąć darowiznę, wiemy, że kluczowy jest moment zrealizowania przeniesienia przez darczyńcę na obdarowanego ustalonego w umowie darowizny prawa majątkowego.

Darowizna czy można cofnąć przez niedostatek darczyńcy?

Może dojść do sytuacji, w której darczyńca już po wykonaniu umowy darowizny popadnie w niedostatek. Wówczas, o ile nie mówi się o odwołaniu darowizny, wskazuje się na to, że kodeks cywilny na obdarowanym wymusza obowiązek wsparcia darczyńcy. Przepisy mówią tu o obowiązku zaistniałym w granicach „istniejącego jeszcze wzbogacenia”. W ten sposób możemy odpowiedzieć na pytanie, czy można cofnąć darowiznę pieniężną. Wydaje się, że w przedstawionej sytuacji jest to jeszcze prostsze niż przy przekazaniu nieruchomości.

Cofnięcie darowizny – rażąca niewdzięczność

Ta przesłana pojawia się wyłącznie wtedy, gdy obdarowany dopuści się tzw. rażącej niewdzięczności. 

Przykładowe cofnięcie darowizny nieruchomości, może wynikać m.in. z tego, że obdarowany:

• Drastycznie naruszy obowiązki rodzinne, lub;
• Popełni przestępstwo przeciwko darczyńcy.

Co więcej, cofnięcie aktu notarialnego darowizny jest możliwe, jeśli obdarowany nie wypełni warunku wskazanego w umowie. To również może warunkować cofnięcie darowizny – rażąca niewdzięczność w takim przypadku również może być stwierdzona.

Czy da się cofnąć darowiznę, jeśli dojdzie do przebaczenia obdarowanemu? Odpowiedź brzmi: nie. Prawo do odwołania darowizny jest tracone nawet wtedy. 

Czy można cofnąć darowiznę nieruchomości przed jej wykonaniem?

Należy w tym miejscu wyszczególnić fakt, że umowa darowizny nieruchomości, choć wymaga aktu notarialnego i wywołuje skutek rzeczowy,  nie jest automatycznie wykonana. W praktyce bowiem przeniesienie własności rzeczy nie jest zależne od zawarcia umowy, ale jest zależne od wykonania obowiązków opisanych w umowie. Podobnie można odpowiedzieć na pytania czy można cofnąć darowiznę działki oraz, czy można cofnąć darowiznę domu. W każdym z tych przypadków kluczowej jest spełnienie warunków pozwalających obdarowanemu na ostateczne korzystanie z przedmiotu darowizny. 

Jednocześnie należy pamiętać, że powyższe założenie obowiązuje wobec darowizny niewykonanej. W niej pomimo zawarcia umowy u darczyńcy stan majątkowy może ulec zmianie i wykonanie darowizny doprowadzi do uszczerbku dla jego własnego utrzymania. Co więcej, istotne jest także to, czy wykonanie darowizn nie doprowadziłoby do uszczerbku dla obowiązków alimentacyjnych darczyńcy.

Czy można cofnąć darowiznę samochodu?

Bardzo często, zwłaszcza w rodzinie dochodzi do aktu darowizny samochodu. Czy tu są jakieś inne zasady dotyczące tego, czy można cofnąć darowiznę samochodu? Samo zawarcie umowy darowizny wygląda nieco inaczej niż w przypadku przekazania gotówki. Przede wszystkim trzeba ustalić wartość majątkową samochodu oraz sporządzić odpowiedni akt notarialny – zasady odwołania lub cofnięcia darowizny pozostają takie same. Oznacza to, że uwzględnia się tu zarówno wystąpienie rażącej niewdzięczności, jak i pojawienie się problemu pogorszeniu stanu majątkowego darczyńcy. W tej drugiej sytuacji obdarowany będzie zobowiązany do dostarczenia środków pozwalających na zaspokojenie podstawowych potrzeb darczyńcy. Cofnięcie darowizny samochodu sprawi jednak, że ten obowiązek przestanie ciążyć na obdarowanym. Dlatego też w takich przypadkach, zwłaszcza w przypadku stosunkowo niewielkiej wartości pojazdu, można rozważyć odwołanie darowizny. Co więcej, w tej sytuacji będzie to rozwiązanie korzystniejsze dla samego obdarowanego.

Do ilu lat jest możliwe cofnięcie darowizny?

Jeśli mówimy o odwołaniu darowizny z powodu rażącej niewdzięczności obdarowanego, darczyńca ma rok na odwołanie darowizny. Dokładnie do kiedy można cofnąć darowiznę? Tu termin jest liczony od dnia, w którym darczyńca dowiedział się o zaistnieniu przesłanki. Należy przy tym pamiętać, że darowizna ta nie musi być wykonana, aby od niej odstąpić. Cofnięcie darowizny domu i innego dobra materialnego jest możliwe po zawarciu umowy, niekoniecznie po jej wykonaniu, jeśli tylko dojdzie do rażącej niewdzięczności.

Do ilu lat można cofnąć darowiznę?

Po jakim czasie można cofnąć darowiznę? W praktyce wskazany rok mówi o dowiedzeniu się o zaistnieniu odpowiedniej ku temu przesłanki. Niektórzy zastanawiają się nad tym, czy można cofnąć darowiznę po 5 latach. Teoretycznie wydawałoby się to mało prawdopodobne. W praktyce jednak jest to jak najbardziej możliwe, gdyż może dojść do sytuacji, gdy rażąca niewdzięczność (np. przestępstwo wobec darczyńcy) wystąpi po 4 latach od realizacji umowy darowizny. W tym miejscu aż chciałoby się zadać inne pytanie: czy można cofnąć darowiznę po 20 latach? Choć wydaje się to niemożliwe, w praktyce nawet taka sytuacja nie jest całkowicie wykluczona. Nie ma bowiem znaczenia to, ile czasu upłynęło od chwili zawarcia umowy darowizny. Kluczowe jest to, żeby nie upłynął rok od chwili wystąpienia rażącej niewdzięczności. 

Czy można cofnąć akt notarialny darowizny? 

Jak już zostało to ustalone, takie działanie jest jak najbardziej możliwe. Należy jednak przy tym pamiętać o podjęciu konkretnych kroków. Należy:

1. Wezwać obdarowanego do zwrotu darowizny – jest to krok kluczowy, otwierający drogę do wycofania darowizny. Należy przy tym pamiętać, że to właśnie to działanie wymaga nieprzekroczenia roku od dnia pojawienia się konkretnej przesłanki.
2. Wnieść sprawę do sądu – to ma miejsce wtedy, gdy w praktyce pierwszy krok nie przynosi rezultatu. Wtedy też działania przed sądem są koniecznością.

Czy można cofnąć darowiznę ziemi, jeśli jest się spadkobiercą?

Nie zawsze jest tak, że to darczyńca jest zainteresowany odwołaniem darowizny. W różnych przypadkach może dojść do sytuacji, że on umrze. W takim przypadku spadkobiercy mogą domagać się odwołania darowizny, gdy nie podoba im się to, jak zmarły dysponował swoim majątkiem. Tu jednak nie wystarczy po prostu zażądać tego odwołania. Również w przypadku spadkobierców obowiązuje ta sama zasada opisująca, czym jest darowizna, kiedy można cofnąć jej przekazanie itp.

Opiera się to na kluczowej zasadzie wskazania rażącej niewdzięczności, jeśli doszło do popełnienia przestępstwa wobec darczyńcy. W tym przypadku spadkobiercy mogą starać się wykazać, że istniała przesłanka do odwołania darowizny przez darczyńcę w chwili jego śmierci. Mowa tu o sytuacji, w której nie minął rok od rażącej niewdzięczności i np. cofnięcie darowizny działki było wciąż w mocy darczyńcy. Jednak może obowiązywać również inna sytuacja.

Jak cofnąć darowiznę nieruchomości, jeśli jest się spadkobiercą i obarcza się obdarowanego winą za śmierć darczyńcy? Tu kluczowe okazuje się udowodnienie tego, że to obdarowany jest odpowiedzialny za pozbawienie życia darczyńcy lub też za wywołanie rozstroju zdrowia, co skutkowało śmiercią darczyńcy. Kluczowe jest jednak to, że może to być wyłącznie działanie umyślne. Nieumyślne spowodowanie śmierci darczyńcy nie jest oznaką rażącej niewdzięczności.

Cofnięcie darowizny termin dla spadkobiercy

W tym miejscu należy pamiętać, że śmierć darczyńcy nie wstrzymuje biegu okresu, od którego liczy się rok czasu na odwołanie darowizny. Załóżmy, że minęło np. 10 miesięcy od tego dnia, a darczyńca zmarł i spadkobiercy o istnieniu przesłanki dowiedzą się po upływie 2 miesięcy (czyli po upłynięciu roku). Wówczas stracą szansę na złożenie odwołania darowizny. Zakłada się, że jeśli przez ten wcześniej określony czas darczyńca nie odwołał darowizny, to obdarowanemu mógł przebaczyć lub nawet nie musiał odczuć tego, że działanie to było formą zachowania niewdzięcznego.

Udowodnienie rażącej niewdzięczności

Wiemy już, po ilu latach można cofnąć darowiznę, problemem pozostaje jednak to, jak udowodnić zaistnienie przesłanki ku takiemu działaniu. Kluczowe są wiarygodne dowody na popełnienie przez obdarowanego aktu rażącej niewdzięczności. Tu wyróżnia się dwa aspekty dowodzenia pozwalające ostatecznie znaleźć odpowiedź na pytanie np. jak cofnąć darowiznę ziemi lub innego dobra?

1. Po pierwsze należy udowodnić, że faktycznie doszło do negatywnego zachowania względem darczyńcy. Tu trudno uznać argument słowa przeciwko słowu. Zwłaszcza w postępowaniu sądowym, gdy obdarowany zaprzecza określonemu działaniu, kluczowe jest zebranie materiału dowodowego, które potwierdzać będzie linię darczyńcy lub jego spadkobierców.
2. Po drugie trzeba udowodnić, że darczyńca odczuł to działanie. Sam fakt zaistnienia niewdzięczności nie jest wystarczający. Trzeba udowodnić, że działania obdarowanego były dla darczyńcy na tyle silnie odczuwalne, że mogło to przyjąć postać rażącej niewdzięczności.

Oznacza to, że niezwykle istotne jest umiejętne udowodnienie tego, że doszło do popełnienia określonego czynu i tego, że obdarowany w ten sposób rzeczywiście istotnie zranił darczyńcę. Z zasady sąd w tym celu przesłuchuje zarówno strony postępowania, jak i świadków. Niezwykle cenne również są wszelkiego rodzaju dowody w postaci dokumentów medycznych, nagrań monitoringu, a także zapisy rozmów SMS lub nagrania rozmów telefonicznych. W przypadku trudności określenia, czy doszło do rażącej niesprawiedliwości, niezbędne może okazać się skorzystanie z ekspertyzy biegłych sądowych. Tu zwykle wskazuje się psychologa lub lekarza psychiatrę.

Skarga pauliańska a odwołanie darowizny

W tym miejscu warto również zaznaczyć, czym jest skarga pauliańska, również w kontekście tego, kiedy można cofnąć darowiznę mieszkania oraz innego posiadanego dobra. Jest bowiem tak, że część osób mających problem m.in. z długami – czyli gdy np. dosięgnie ich egzekucja komornicza, decydują się na pozbycie się swojego majątku. Ma to uchronić ich przed utratą dóbr, ponieważ komornik nie może zabrać im dosłownie wszystkiego. Zwykle opiera się to na przepisaniu majątku lub jego części na członków rodziny. W przypadku takiej darowizny i zgłoszenia jej do urzędu skarbowego oznacza, że nie trzeba nawet płacić podatku. Tu jednak opcją dla wierzyciela staje się skarga paulińska, czyli często ostateczny sposób na odzyskanie pieniędzy od dłużnika.

Na czym polega złożenie skargi paulińskiej przy darowiźnie?

Czy darowiznę mieszkania można cofnąć poprzez skargę paulińską? Co do zasady nie ma takiej możliwości, a sam dłużnik nie ma wpływu na możliwość odwołania darowizny. Okazuje się jednak, że zdarzały się przypadki, w których możliwe było takie działanie, określające sytuację, kiedy można cofnąć darowiznę domu. Tu sąd rozpatruje, czy przypadkiem nie doszło do zmowy darczyńcy i obdarowanego w celu pokrzywdzenia wierzyciela. 

Mowa tu m.in. o sytuacji, w której np. ojciec przepisze nieruchomość na syna, aby w ten sposób uniknąć utraty domu, mieszkania lub działki. Tu jednak to wierzyciel musi wykazać istnienie przedmiotowej zmowy. Można tu doszukiwać się m.in. zaistnienia krótkiego odstępu czasu pomiędzy zawarciem umowy darowizny a jej odwołaniem i przeniesieniem nieruchomości na rzecz darczyńcy tak, aby w ten sposób doszło m.in. do upadłości i uniknięcia opłat na rzecz wierzyciela.

Podsumowanie odwołania darowizny

Różne postępowania sądowe nałożyły się na wyrobienie w przestrzeni prawnej konkretnych zasad związanych z odwołaniem darowizny. W połączeniu z przepisami prawa mamy wykrystalizowany obraz tego, na jakich zasadach może się to dokonać. Zastanawiając się nad tym, czym jest darowizna, czy można ją cofnąć i jakie warunki muszą być spełnione, w praktyce powinniśmy pamiętać głównych dwóch zasadach. Po pierwsze: o możliwości cofnięcia darowizny, jeśli jej zrealizowanie (gdy nie została zrealizowana) lub jej wejście w życie wiążą się ze znacznym pogorszeniem stanu majątkowego darczyńcy i/lub wiąże się to z pogorszeniem możliwości świadczenia opłat alimentacyjnych. Po drugie, jeśli dojdzie do rażącej niewdzięczności ze strony obdarowanego. 

Kluczowy jest aspekt czasowy, jeśli chodzi o cofnięcie darowizny. Ile lat minie od podpisania umowy, nie jest istotne. Ważne jest to, że jeśli nawet po 5,10 lub 20 latach dojdzie do rażącej niewdzięczności, darczyńca ma rok na postaranie się o odwołanie darowizny. 

Niezależnie od sytuacji, jeśli nie dojdzie do polubownego rozwiązania sprawy, konieczne stanie się sądowe dochodzenie swoich praw, a zatem i udowodnienie winy obdarowanego. W przypadku naruszenia obowiązków rodzinnych należy jednak pamiętać o tym, że mowa wyłącznie o drastycznym ich naruszeniu. Drobne konflikty rodzinne lub życiowe nie stanowią uzasadnienia dla odwołania darowizny. Podobnie w przypadku niewdzięczności liczy się jedynie tzw. rażąca niewdzięczność. Granica czasami może być trudna do zauważenia. Dlatego też właśnie sąd, nieraz wsparty ekspertyzami psychologa, psychiatry lub innego eksperta, podejmuje decyzję, czy w konkretnym przypadku doszło do przekroczenia tej granicy. 

W przypadku pogorszenia stanu majątkowego darczyńcy już po wykonaniu umowy darowizny, obdarowany może zechcieć dokonać jej cofnięcia. Będzie to dla niego korzystne, jeśli bez tego działania będzie ciążył na nim obowiązek zapewnienia darczyńcy podstawowych warunków bytowych świadczenia pieniężnego na jego rzecz.