Wysokość odprowadzanych składek oraz wartość waloryzacji w danym roku podatkowym, to nie jedyne wskaźniki mające wpływ na wyliczanie wartości świadczeń emerytalnych. Stopa zastąpienia to parametr pozwalający na oszacowanie rzeczywistej wartości emerytury. Wskaźnik ten jest również przydatny do tworzenia prognoz dla naszych dalszych dochodów.
Co to jest stopa zastąpienia, jak ją wyliczyć i jakie czynniki mają wpływ na jej wartość? Dowiedz się, ile wynosi aktualna stopa zastąpienia oraz jakie są prognozy na następne lata systemu emerytalnego.
SPIS TREŚCI
Czym jest stopa zastąpienia?
Stosunek emerytury do zarobków idealnie odwzorowuje stopa zastąpienia. Według definicji sformułowanej przez Instytut Emerytalny w wypracowaniu Stopa zastąpienia – czy Polska spełnia standardy Międzynarodowej Organizacji Pracy jest to procentowy wskaźnik, który ukazuje stosunek między średnim wynagrodzeniem z tytułu pracy zarobkowej a przeciętną emeryturą, jaką pracownicy uzyskują po przekroczeniu wieku emerytalnego.
Stopa zastąpienia – co to zatem jest w praktyce? To nic innego jak wskaźnik, który pokazuje jaka kwota emerytury zastąpi nasze wynagrodzenie. Warto dodać, że stopa zastąpienia nie oddaje w 100% proporcji między pensją a emeryturą pracownika. Jest to wartość uśredniona, gdzie w statystykę bierze się zarówno zarobki na najniższej krajowej, jak i te większe dochody.
Stopa zastąpienia może być określona w dwóch formach:
- stopa ogólna – to stosunek przeciętnej wysokości emerytury do przeciętnego wynagrodzenia, wypłacanego w okresie aktywności zawodowej;
- stopa indywidualna – to relacja wysokości pierwszego świadczenia emerytalnego do ostatniego wynagrodzenia w okresie aktywności zawodowej.
Co ma wpływ na wartość stopy zastąpienia?
Na wartość stopy zastąpienia w systemie emerytalnym ma wpływ wiele czynników, w tym:
- sytuacja demograficzna,
- wskaźnik dzietności,
- przeciętna długość życia poszczególnych płci,
- czas aktywności zawodowej (minimalny wiek emerytalny).
Znaczący wpływ na wielkość stopy zastąpienia ma demografia. W praktyce to właśnie osoby pracujące wpłacają składki do ZUS, który następnie wypłaca świadczenia emerytalne seniorom. Jak powszechnie wiadomo w Polsce panuje poważny kryzys demograficzny, a w 2022 r. urodziło się zaledwie 305 tysięcy dzieci (dane z GUS). To o 50 tys. mniej niż w roku pandemicznym 2020 r. Dalsze prognozy nie napawają optymizmem – ma nas po prostu ubywać, a na przyszłe emerytury nie będzie miał już kto łożyć.
Również narzucony przez państwo czas aktywności zawodowej wpływa na wielkość stopy zastąpienia. Minimalny wiek emerytalny w 2024 roku wynosi odpowiednio 60 lat dla kobiet i 65 lat dla mężczyzn. Sposobem na podniesienie stopy zastąpienia jest podniesienie wieku emerytalnego. Im dłużej będziemy pracować, tym większe składki będą trafiać do ZUSu. Dzięki temu wysokość świadczenia emerytalnego uległaby poprawie – w tym wypadku jednak nie ma zgody społeczeństwa, aby wprowadzić ten krok.
Jak obliczyć stopę zastąpienia?
W jaki sposób obliczyć ogólną stopę zastąpienia? Wystarczy średnią wysokość nowo przyznanej emerytury podzielić przez przeciętną wysokość wynagrodzenia w danym sektorze.
Przedstawiamy wzór na oszacowanie stopy zastąpienia:
R= a/b*100%
gdzie:
R – stopa zastąpienia
a – wysokość nowo przyznanego świadczenia emerytalnego
b – przeciętne miesięczne wynagrodzenie,
Ile wynosi stopa zastąpienia w Polsce?
Stopa zastąpienia ile wynosi? Wartość stopy różni się w zależności, czy przyjmiemy metodę obliczenia ogólną, czy też indywidualną. Niestety okazuje się, że stopa zastąpienia w Polsce jest stosunkowo niska w porównaniu z innymi państwami Europy.
Indywidualna stopa zastąpienia
Raport Organizacji Współpracy Gospodarczej i Rozwoju na rok 2017 wskazuje, że indywidualna stopa zastąpienia wynosi 38,6%. Jest to jeden z najgorszych wyników. Przeciętna wartość indywidualnej stopy zastąpienia w państwach OECD wynosiła bowiem 63% – to wynik prawie dwa razy większy niż w Polsce. Oznacza to, że ich mieszkańcy mogą liczyć na dwukrotnie większą emeryturę w stosunku do uzyskanych zarobków niż polscy seniorzy.
To jak istotny wpływ na wartość stopy zastąpienia ma demografia idealnie obrazuje Turcja. To państwo jako członek Organizacji Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD) ma najwyższą stopę zastąpienia o wartości 102%. Oznacza, to że przechodząc na emeryturę nasze dochody pozostają na takim samym poziomie, jak w przypadku prowadzenia pracy zarobkowej. Drugim krajem w rankingu jest Holandia, gdzie stopa wyniosła 106,2%. Na trzecim miejscu zaś plasuje się Portugalia ze wskaźnikiem 94,9%.
Dobrym wskaźnikiem stopy zastąpienia mogą pochwalić się także takie kraje jak Francja, Szwecja, Finlandia, Niemcy – czyli obszary kojarzone z dobrym systemem emerytalnym.
Ogólna stopa zastąpienia
Z kolei wartość ogólnej stopy zastąpienia ma większą wartość niż stopa indywidualna. W tym wypadku bierze się pod uwagę średnią wynagrodzeń na cały okres aktywności zawodowej, a nie jedynie wysokość ostatniej wypłaconej pensji. Według raportu Polskiego Instytutu ogólna stopa zastąpienia w 2020 r. wynosiła 42,4%. Jest to nieco większa wartość niż w przypadku indywidualnej stopy. Jednakże obserwując wskaźnik ogólnej stopy na przestrzeni lat można zauważyć niepokojący spadek jej wartości.
W latach 2014-2020 stopa zastąpienia spadła z poziomu 52,50% do 42,40%. Jest to niepokojące zjawisko – oznacza to, że otrzymujemy coraz mniejsze emerytury w stosunku do naszych zarobków.
Obecnie według raportu ZUS ogólny wskaźnik stopy zastąpienia na 2024 r. wyniósł 54%. Na ten wzrost przyczyniły się głównie wypłacane “trzynastki” i “czternastki”, które zwiększyły wielkość kwot emerytur wypłacanych przez ZUS.
Różnice między stopą zastąpienia dla kobiet i mężczyzn
Trudno nie zauważyć, że w przypadku kobiet stopa zastąpienia jest znacznie niższa niż jak to bywa w przypadku mężczyzn. To zjawisko w Polsce nie jest niczym odbiegającym od normy – w większości państw można spotkać większe lub mniejsze dysproporcje wskaźnika zastąpienia. Na tą różnicę przekłada się wiele różnych czynników.
Najważniejszym z nich jest to, że kobiety mogą liczyć na mniejsze wynagrodzenie, niż panowie w pracy. Przez lata statystyki pokazują, że to mężczyźni generują większe średnie wynagrodzenie. Im mniejsza płaca, tym niższe składki emerytalne do ZUS, które wpływają na wysokość wyliczenia emerytury. Niekiedy niezbędna jest Pożyczka dla emeryta z niską ratą. Drugim czynnikiem jest okres krótszy gromadzenia kapitału. Wiek emerytalny u kobiet wynosi 60 lat, a mężczyzn 65 lat. Dodatkowe 5 lat gromadzenia kapitału skutkuje większym świadczeniem emerytalnym. Ponadto, przeciętny mężczyzna żyje krócej od kobiety i spędza mniej czasu na pobieraniu emerytury.
Stopa zastąpienia – prognozy na 2024
Choć wskaźnik zastąpienia w systemie emerytalnym 2024 wyniósł 54%, to dalsze prognozy nie napawają optymizmem. Dość dobry wskaźnik w 2024 r. to jednorazowy wzrost, spowodowany dodatkowymi świadczeniami do emerytur, a nie naturalną tendencją wzrostowa. Eksperci są zdania, że ten wskaźnik będzie maleć o kilka lub nawet kilkanaście punktów procentowych w kolejnych latach.
Już podczas analizowania stopy indywidualnej można zauważyć znaczny spadek wartości stopy od 2015 r. Nie ma w praktyce żadnych czynników, które mogłyby polepszyć tą wartość w przyszłości – niż demograficzny, spadek dzietności i niska aktywność zawodowa Polaków tuż przed emeryturą sprawiają, że wartość świadczeń emerytalnych nie będzie wysoka.
Negatywne prognozy dotyczą zwłaszcza osób, którzy otrzymają emeryturę po 2060 r. Z raportu ZUS, wynika, że ówcześni podatnicy, uzyskują jedynie 18,7% wysokości poprzednich zarobków.
Podsumowanie
Podsumowując, stopa zastąpienia określa, jakiej emerytury możemy spodziewać się w przyszłości. Należy jednak mieć na uwadze, że jest to wartość mocno uśredniona i raczej dotycząca ogółu społeczeństwa, a nie indywidualnej osoby. Analizując wartość stopy na przestrzeni lat można łatwo zauważyć niepokojącą tendencję – już teraz jest widoczny spadek stopy zastąpienia. Społeczeństwo się “starzeje”, co sprawia że prognozowana stopa jest coraz niższa w porównaniu z wypracowanymi zarobkami.
Co należy zrobić, aby zabezpieczyć swoją przyszłość na stare lata? Warto samemu odkładać pieniądze na konto oszczędnościowe, lub inwestować w nieruchomości, tak aby mieć stałe źródło dochodów, pomimo braku aktywności zawodowej.
